ARTIKEL/GHÂNCARAN (TÈLPON TOR HP)

Contona Ghâncaran 

 TÈLPON TOR HP

    Sabellunnèpon ajhârbâ’âghi ngèngèngè tèlpon, langkong ḍhimèn ajhârbâ’âghiyâ ngèngèngè bhâsa. Parlo ajunan kaèmodhi jhâ’ bhâsa ka’ḍinto bâḍâ 3 macem, èngghi ka’ḍinto bhâsa tolès, bhâsa lèsan, sareng bhâsa isyarat. Sè èmaksod bhâsa tolès èngghi ka’ḍinto bhâsa sè èpâḍâpa’ kalabân ètolès/ èserrat. Bhâsa lèsan èngghi ka’ḍinto bhâsa sè èpaḍâpa’ kalabân lèsan/ èḍhâbuwâghi. Prandhinèng bhâsa isyarat èngghi ka’ḍinto bhâsa sè èpaḍâpa’ kalabân isyarat (ghuli ennengnga bâgiyânna bhâdhân). Akadhi aonggu’, akèpek, sareng salaènnèpon. Ka’ḍinto bhâsana orèng buwi.          

Sabellunnèpon bâḍâ tèlpon, rèng-orèng ghi’ jhâman ḍhimèn kaangghuy maḍâpa’ kaparlowannèpon ḍâ’ orèng laèn aghuna’aghi sorat. Manabi abhâḍhi sorat bhunten ta’ èkettik, nangèng èserrat (ètolès). Ghi’ parlo prangko sareng salaènnèpon. Jhughân ḍâpa’na abit.

Kabâḍâ’ân sabbhân taon otabâèpon sabbhân bâkto aobâ noro’ kamajhuwânnèpon jhâman. Pongkasanèpon napa’ ḍâ’ pakakas sè èsambhât sareng tèlpon. Pasèra ḍâ’-aḍâ’na sè mangghi tèlpon ka’ḍinto? Parlo èkaghâli/ èkaonèngè jhâ’ sè mangghi ḍâ’-aḍâ’ tèlpon èngghi ka’ḍinto Alexander Graham Bell orèng Skotlandia èpangghi taon 1876. Alhamdulillah kalabân bâḍâna tèlpon bisa maghâmpang tor malancar komunikasi otabâ maghâmpang ngatorraghi berta otabâèpon bhâr-kabhâr ḍâ’ orèng sè èkaparlo.  

Anangèng parlo èkaghâli jhâ’ tèlpon jhâman ḍhimèn sareng tèlpon jhâman samangkèn bhidhâ. Ponapa bhihâèpon? Tèlpon jhâman ḍhimèn manabi nèlpon nomer otabâ angka sè èkaparlo mabi èpèddhel otabâèpon èlènglèng. Manabi tèlpon jhâman samangkèn karè mècè’ otabâ neddhel angka sè èkaparlo. Sa’amponna ka’ḍinto bâḍâ polè tèlpon sè sajân ghâmpang èghuna’aghi, èngghi ka’ḍinto sè èsambhât handphone otabèâpon hp. Ca’èpon bhâsa inḍonèsia èsambhât telepon genggam. Hp ka’ḍinto bisa èbhâkta ḍâ’ ka’ḍimma bisaos kong-langkong ḍâlem parjhâlânan manabi bâḍâ berta sè parlo èkèrèm otabâ berta sè parlo ètarèma.

Hp jhâman ḍhimèn sareng jhâman samangkèn jhughân bhidhâ. Terros aobâ langkong saè noro’ obâna tor kamajhuwânnèpon jhâman. Ngabidhi ḍâri HPèpon bisaos ampon bhidhâ. Hp jhâman ḍhimèn bârnana ghâmbhâr neng HPèpon namong abârna potè celleng, ta’ aèssè laghu, namong amonyè not nèt not. Sa’amponna ka’ḍinto ngombâr hp sè abârna ghambhârrèpon tor monyèna langkong saè èngghi ka’ḍinto sè èsambhât hp monoponik.  Saterrossèpon ngombâr polè sè langkong saè èngghi ka’ḍinto hp sè ampon aèssè laghu-laghu/ musik nangèng taḍâ’ sowarana, namong tabbhuwânna bisaos sè èsambhât hp poliponik. Mèlaèpon hp  sè kalowar ḍâ’-aḍâ’ sè namong amonyè not nèt not sareng rèng Madhurâ pas èsambhât hp nèt nè nèt. Mala sareng sabâgiyân ngangoḍâdhân hp sè kalowaran ḍâ’-aḍâ’ ka’ḍinto manabi amonyè è nya’-bânnya’na kancana pas èco-koco tor èkaghâ-jâ’ kalabân oca’, ‘’Sapa ngèbâ ebbum (bom) yâ?’’. Prandhinèng hp sè ampon 3 macem ka’ḍinto ghunaèpon lagghi’ samè, namong aghuna mènangka nèlpon tor sms. Ampon sakalangkong bhunga tor lèbur manabi bâḍâ tèlpon otabâ sms. Kong-langkong ngangoḍâdhân. Manabi manabi bâḍâ tèlpon otabâ sms cè’ pèragghâ, kabhuru sè ngangka’a tèlponna otabâ maca’a sms-sa, ponapa polè sè nèlpon otabâ sms orèng sè èkalèburi.

Dhinèng hp jhâman samangkèn ampon langkong saè. Ampon bânnya’ kasaèyan-kasaèyan noro’ kamajhuwânnèpon jhâman. Manabi hp jhâman ḍhimèn namong èghuna’aghi nèlpon tor sms, nangèng noro’ kamajhuwânnèpon teknologi kantos samangkèn ampon bânnya’ tambâ’ân-tambâ’ân sè masaè mongghu manossa. Saè tambâ’ân ghât-bârâghât sè bâḍâ è ḍâlemma akadhi bâḍâna kamèra, tor laènnèpon jhughân kadhi tambâna media sosial sè sakalangkong maghâmpang mongghu manossa. Manabi ḍhimèn ghi’ bhuru bâḍâ hp black berry ḍâlem ngatorraghi berta tor narèma berta sareng orèng laèn èpaghâmpang kalabân BBM (BlackBerry Messenger).  Saterrossèpon ngombâr hp android tor ngombâr medsos WA (WhatsApp) sè kantos samangkèn lagghi’ aropa’aghi media sosial sè cè’ parlona mongghu maghârsarè saantèro alam. Ngabidhi ngombârrâ medsos WA adhâddhiyâghi lobârrâ rèng-orèng sè aghuna’aghi BBM (BlackBerry Messenger). Amarghâ ca’èpon maghârsarè, WA (WhatsApp) langkong saè ḍâri BBM (BlackBerry Messenger). Tor salagghi’ bânnya’ media sosial sè laèn sè maghâmpang tor manyaman lalakonna manossa akadhi IG, FB, Telegram, tor samacemmèpon. Ponapa polè sareng bâḍâna video call bisa nambhâi kerrong ḍâ’ sè èkaparlo. Akadhi bâḍâna panyakè’ corona sè èpatoron sareng Allah taon 2020 ngabidhi mamolanna bulan Maret 2020 sadhâjâ rèd-morèd ta’ èparèngngaghi ajhâr neng sakola’an sareng pamarènta amarghâ tako’ ètangko panyakè’, nangèng mabi ajhâr neng po’-compo’ kalabân aghuna’aghi cem-macemma aplikasi ḍâlem ajhâr. Parkara se saka’ḍinto ḍâlem ajhâr è po’-compo’ tanto aghuna’aghi cem-macemma teknologi.

Para maos, bâḍâna kamajhuwân kas-pakakas/ teknologi parlo èsokkorè. Dhâddhi ampon jhârna’ asareng kamajhuwânnèpon teknologi bisa maghâmpang sadhâjâ kalakowan sè èkaparlo sareng sadhâjâ orèng. Bâḍâna kamajhuwânnèpon teknologi akadhi tèlpon sareng hp èyarep nyopprè èghuna’aghi ḍâ’ kalakowan sè saè. Mèlaèpon sabâgiyân sareng rèng-orèng jâhât èghuna’aghi kaangghuy kalakowan sè jhubâ’. Parkara ka’ḍinto ta’ kèngèng, kong-langkong ḍâ sadhâjâ rèd-morèd è ka’ḍimma’a bisaos sè asakola. Kaangghuy ka’ḍinto ta’ langkong bhântowannèpon sadhâjâ ru-ghuru nyopprèya mertè tor maèmot rèt-morèttèpon nyopprè aghâma, naghârâ, tor bhângsa ka’ḍinto salamet. Amin...! 

 Metthèk neng Buku Bhâsa Sangkolan Kellas X, angghidhânnèpon: H. Abdir Arifin