NALÈ’È PAGHÂR (BHÂBHÂKALAN MADHURÂ)

NALÈ’È PAGHÂR 

(BHÂBHÂKALAN MADHURÂ)

Ghâmbhâr è attas dokumentasi Bâpa' Moh. Taufik, S.Pd. (Budayawan Madura) 

Nalè’è paghâr aropa’aghi sala sèttong lalampan neng Madhurâ sè samangkèn ampon kaonang kalabân sambhâdhân bhâbhâkalan otabâèpon nyabâ’ jhâjhân. Ḍâlem lalampan nalè’è paghâr kasebbhut ta’ jhujhuk ḍâ’ lampa nalè’è paghâr, nangèng bâḍâ lir-ghumèlirrèpon. Ngabidhi arasan, abhisan, kantos atarètan. Sè kapèng sèttong bâḍâ oca’ arabâs jhâlân (bâḍâ sè nyambhât ''arabâs paghâr''). Lir-ghumèlirrèpon èkabidhi ngangèn, nyalabhâr, kantos matoju’ oca’. Ngangèn èngghi ka’ḍinto mèrengngaghi kabhâr, kèr-mèkker è ka’ḍimma bâḍâ parabân. Kapprana è jhâman ḍhimèn neng Madhurâ sè nyarèyaghi jhuḍhu ka’ḍinto orèng seppona. Manabi samangkèn ampon noro’è jhâman, na’-kana’ pas nyarè dhibi’ kaangghuy dhâddhi bhâkallèpon. Mèlaèpon rèng seppo ka’ḍinto kèr-mèkkèr, "Ḍimma yâ, bâḍâ parabân sè cocok ka tang ana’?" Saamponna ngangèn èterrossaghi nyalabhâr. Nyalabhâr ka’ḍinto rèng seppo ajhâlân, anya-tanya ka orèng sè semma’ ḍâ’ parabân kasebbhut, bhâ’ lerressa è ka’ḍissa’ bâḍâ na’-kana’ parabân tor anya-tanya ngèngèngè sèttong parabân kasebbhut anḍi’ bhâkal ponapa bhunten.  Manabi ampon nyata jhâ’ parabân kasebbhut ta’ anḍi’ bhâkal otabâ taḍâ’ sè anḍi’, pas èterrosaghi matoju’ oca’. Ḍâlem parkara matoju’ oca’ ka’ḍinto biyasaèpon rèng seppona lancèng pas ngangghuy pangaḍâ’ kaangghuy mènta parabân. Tojjhuwânna ngangghuy pangaḍâ’ ka’ḍinto nyopprè manabi bâḍâ pa-ponapa sè korang saè, pangaḍâ’ ka’ḍinto èyarep dhâddhi penengah.

Ḍâlem matoju’ oca’ otabâ mènta parabân biyâsaèpon orèng Madhurâ bânnya’ sè aghuna’aghi oca’ kèyasan. Ompama, "Cabis pamator ka’ḍinto, dhân kaulâ èkon-pakon Man Punadin ka’ḍinto. Bhâ’ lerressa panjhennengngan ngaghungè mano’? Manabi mano’na panjhennengngan taḍâ’ sè ngorongè, èkorongana dhân kaulâ". Rèng seppona parabân pas aḍhâbu, "Mator sakalangkong, nangèng mangkèn ḍhimèn, kaulâ ghi’ arembhâghâ sabhâlâ, panjhennengan ḍuwarè tello arè abâli polè ḍâ’ ka’ḍinto". Ka’ḍinto manabi rèng seppona parabân kasebbhut ghi’ parlo arembhâk sareng tan-tarètanna, ḍi-majhâḍi’na, tor salaènnèpon. Bâḍâ jhughân sè jhujhuk èpotos/ aparèng kapotosan narèma ponapa bhunten bâkto ghâpanèka jhughân. Saompama manabi ampon narèma, biyâsaèpon bâḍâ ḍhâbu ḍâri rèng seppona parabân. Ompama manabi rèng seppona parabân ka’ḍinto orèng ta’ anḍi, otabâ orèng anḍi’ nangèng ta’ lèbur ka tèngka sè rajâ, rèng seppona parabân kasebbhut pas ètoro’è pamator, "Kaulâ è ka’ḍinto sapanèka’an, taḍâ’ ponapa. Ḍâlem lampa nalè’è paghâr/ otabâ lalamaran nyabâ’ jhâjhân, kaulâ nyo’ona accer lèntè. Ajjhâ’ kantos accer bhulârâk. Sè èso’on rabuna sareng kaulâ namong rèng seppona".  Accer lèntè maksottèpon ḍâlem partèngkan/ lampa nalè’è paghâr kasebbhut ta’ èrajâi, namong nè’-kènè’an. Sè ngèrèng sakonè’. Manabi ampon bâḍâ ḍhâbu saka’ḍinto ḍâri bhisan binè’, ajjhâ’ kantos lampa nalè’è paghâr/ bhâbhâkalan sè bhâḍhi kalampan pas èrajâi, nyopprè ta’ andhâddhiyâghi sala, pas èyangghep  ḍhâbuna bhisan binè’ ta’ èrèken.

Ḍâlem lalampan nalè’è paghâr ka’ḍinto kapparana neng Madhurâ bâḍâ rarengghân otabâ ghât-bârâghât sè kodhu èbhâkta, sè samangkèn ampon para’ èlanga amarghâ sabâgiyân magahârsarè madhurâ ampon ta’ aguna’aghi rarengghân kasebbhut amarghâ ngagghep malarat bhâḍiyânna tor kaḍhâng bâḍâ bârâghât manabi ngobângè abâk malarat sè mangghiyâ. Mèlaèpon maghârsarè Madhurâ sabâgiyân ampon aghântè’è rarengghân otabâ ghât-bârâghât kasebbhut kalabân ghât-bârâghât/ jhâjhân-jhâjhân laèn sâ èyangghep lèbur katèngalanna tor ghâmpang abhâḍhina. Manabi saka’ḍinto ampon jhârna’ jhâ’ sabâgiyân orèng Madhurâ ampon ta’ parduli tor ta’ ngèstowaghi ḍâ’ pa-ponapa sè ampon ècèpta sareng para seppo jhâman ḍhimèn sè ampon dhâddhi adhât tor kabiyâsa’an neng Madhurâ.

Dhinèng rarengghân ḍâlem lalampan nalè’è paghâr otabâ nyabâ´ jhâjhân èngghi ka’ḍinto; sè kapèng sèttong kodhu bâḍâ sèrè pènang, sè ghâḍhuwân ma’na sasemmon/ makna filosofi nyoppèya masèret talè pamènang. Maghârâna, arajhegghâ kana’ ḍuwâ’ sè abhâkalan. Sè kapèng ḍuwâ’ sèrè pènang kasebbhut tanto èbâḍḍhâi cemmong. Sè ghâḍhuwân maksod tor tojjhuwân nyopprèya kana sè abhâkalan, sadhâjâ bhâlâ karabhâ bhisan lakè’ tor bhisan binè’ pangèstona paḍâ’â ngemmong. Sè kapèng tello’ ḍâlem cemmong kasebbhut kodhu bâḍâ kapor. Sè ma’na sasemmonnèpon ghâḍhuwân maksod tor panyo’on ḍâ’ Ghustè Allah malar moghâ dhâddhi sampornana. Sè kapèng empa’ bâḍâ ghâmbhir, ma’na sasemmonnèpon malar moghâ dhâddhi ghumbhirâna. Sè kapèng lèma’ bâḍâ bherrâs potè saperghem, sè ghâḍhuwân maksod nanḍhâ’âghi, ngessa’aghi nèyat, nekkanè hajhât, saghulina atè sè bâḍâ neng bâi’ ḍâlem. Sè kapèng ennem kodhu bâḍâ ghulâ kobhi, sè maksottèpon sadhâjâ bhâlâ karabhâ ampon koko kakabbhi. Sè kapèng pètto’ kodhu bâḍâ topa’, sasemmonnèpon pangèsto sè ampon paḍâ sèpa’. Sè pongkasan, sè kapèng petto’ ḍâlem cemmong kasebbhut kodhu bâḍâ leppet, sè maksottèpon macellep ḍâ’ bhâlâ karabhâ sè abhisan tor nyopprè tambâ rapet. Sè kapèng bâllu’ bâḍâ ghedḍhâng sakèjhâng sè parlambhângngèpon nanḍhâ’âghi nganḍhek parabân. Manabi ghedḍhâng kasebbhut ghedḍhâng bisusu/ ghedḍhâng susu parlambhângngèpon ta’ abit polè bhâkal nyedḍhek temmo otabâ gajhâk akabin. Sè kapèng sanga’ bâḍâ palotan, sè maksottèpon mapolong tarètan. Sè kapèng sapolo kancana palotan kasebbhut tanto bâḍâ cocor sè maksottèpon jhâ’ sampè’ mèrengngaghi/ atoro’ pangaco nyopprè lalampan sè ampon kalampan kalabân saè ta’ ancor. Bâḍâ sè nyambhât kocor. Maksottèpon jhâ’ ko-angko nyopprè ta’ ancor. Sè kapèng sabellâs kancana palotan kasebbhut ètoro’è kalabân kalembin, sè maksottèpon manabi kaèdhi sareng Allah malar moghâ èngghâl akabin. Sè kapèng sabellâs kodhu bâḍâ dhudhul, sè sasemmonnèpon dhulat asokkor. Sè kapèng ḍubellâs kodhu bâḍâ bhâjhik. Bâjhik ka’ḍinto ḍâri oca’ Jhâbâ weci, neng madhurâ beccè’. Maksottèpon torè samè nèyat saè. Sè kapèng tello bellâs kodhu bâḍâ tettel, sè ma’na sasemmonnèpon torè samè salèng bhuntèl pangèstona è ḍâlem atè. Sè kapèng pa’ bhellâs kodhu bâḍâ lemper, ma’na sasemmonnèpon lowar ḍâlem nyopprè mèmper otabâ samè pangèstona. Sè kapèng lèma bellâs kodhu bâḍâ jhâjhân cakkra, sè ma’na sasemmonèpon kana’ ḍuwâ’ sè abhâkalan sopajâ atoro’ oca’ jhâ’ kantos malang sara, nyopprè bisa ḍâpa’ ḍâ’ pangara. Sè kapèng nem bhellâs kodhu bâḍâ jhâjhân kajhu apo, ma’na sasemmonnèpon èngghi ka’ḍinto aropa’aghi pandu’a moghâ tekka’a jhuḍhuwâ asarengnga karsaèpon Ghustè Allah tor ridâèpon rèng seppo.

Aḍhâsar pan-ponapan sè ampon èjhârbâ’âghi è attas, sadhâjâ rarengghân sè dhâddhi adhât tor kabiyâsa’anna maghârsarè Madhurâ sè ampon ècèpta sareng para seppo ḍâlem lalampan nalè’è paghâr sadhâjâna aghânḍhu’ maksod tor tojjhuwân sè saè. Para seppo jhâman ḍhimèn nyèpta pa-ponapa ka’ḍinto ta’ bân-sarobân, nangèng aghânḍhu’ maksod tor tojjhuwân saè. Pramèla ḍâri ka’ḍinto ngèrèng bhâdhân kaulâ sareng para ajunan nyopprèya ngèstowaghi, mèyara, tor ngopènana pa-ponapa sè ampon dhâddhi adhât tor kabiyâsa’an para seppo Madhurâ, jhâ’ kantos tabhâjâk, taghuḍhâ, tor kasem-sem ḍâ’ kabhuḍhâjân manca sè ampon ta’ sorop sareng tèn-atènna orèng madhurâ.

Ka Bluto lèbât kona lè’ Hajâr

Ka Bhâlighâ ngala' burnè

Saka’ḍinto jhâjhârbâ’ân nalè’è paghâr

Malar moghâ mèghunanè

 

Mellè bujâ ka Dhuwara

Pamolèna cè’ seppèna

Bhuḍhâjâ Madhurâ torè pèyara

Jhâ’ pas dhina nyopprè ta’ mosna

Serradhân è attas onèng èpaterbi' neng Majalah Jokotolè Balai Bahasa Jhâbâ Tèmor edisi 22, (Januari-Juni 2019) Angghidhânnèpon: Harwiyanto